خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: در حالی که بخش‌هایی از گلستان در حال تبدیل شدن به کانون گرد و غبار است و نفس‌های مردم در این استان به شماره افتاده، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان با کمترین بودجه و حداکثر مشارکت مردمی، در تلاش برای احیای پوشش گیاهی مناطق بیابانی استان است. این گزارش نگاهی تحلیلی دارد به شکایات مردمی، عملکرد منابع طبیعی و لزوم ورود فوری سیاست‌گذاران ملی برای نجات خاک و هوا.
گرد و غبار از کجا می‌آیند؟
ریز گردها تا چند سال پیش، پدیده‌ای بود که مردم خوزستان و کرمانشاه و ایلام از آن گلایه می‌کردند. اما حالا گلستان هم به این جمع پیوسته؛ گرد و غباری که در سال‌های اخیر به‌ویژه در ماه‌های گرم سال بر سر شهرهای شرقی استان می‌نشیند، دیگر یک اتفاق استثنایی نیست؛ بلکه به امری تکراری و مزمن بدل شده است.
کارشناسان، منشأ بخشی از این گرد غبار را داخلی می‌دانند. مراتع ضعیف‌شده، بی‌توجهی به پوشش گیاهی، چرای بی‌رویه، کاهش منابع آبی و فرسایش خاک، دست‌به‌دست هم داده‌اند تا مناطقی در شرق گلستان، مستعد شکل‌گیری بیابان‌هایی شوند که به‌زودی به کانون تولید گرد و غبار تبدیل خواهند شد.
مردم، بیش از آن‌که منتظر باران باشند، چشم‌به‌راه مسئولانی هستند که این بحران را ببینند، نه آن‌که در جلسات و آمارها، آن را انکار یا بی‌اهمیت جلوه دهند.
مردم گلایه دارند، طبیعت هم!
برای ساکنان مناطق شرقی گلستان، هر روزی که با وزش باد گرم همراه است، هشداری‌ست از آمدن موجی از گرد و غبار. هوایی که نه‌فقط نفس کشیدن را دشوار کرده، بلکه آسیب‌های جدی به کشاورزی، دامپروری و سلامت کودکان و سالمندان وارد کرده است.
بسیاری از کشاورزان منطقه می‌گویند ریزگردها نه‌تنها محصول را نابود می‌کنند، بلکه خاک را به شدت فقیر کرده و بذرها را قبل از جوانه زدن خشک می‌کنند. این در حالی‌ست که تاکنون پاسخ روشنی از نهادهای بالادستی برای حل ریشه‌ای این معضل دریافت نکرده‌اند.
کاشت یک میلیون نهال در سایه کمبود بودجه
در این شرایط، اداره کل منابع طبیعی گلستان یکی از معدود دستگاه‌هایی‌ست که وارد میدان عمل شده است. تاج قلی فرهنگ دوست از اجرای پروژه احیای پوشش گیاهی در سال ۱۴۰۳ به خبرنگار مهر می‌گوید: در سال گذشته، با وجود تخصیص بودجه‌ای ناچیز، توانستیم یک میلیون نهال در اراضی بیابانی استان تولید و کشت گردیده است.
اما نکته مهم‌تر اینجاست سطح معادل هزار و ۱۰۰ هکتار عملیات بوته کاری در عرصه مناطق بیابانی و مراتع شمال استان انجام گرفته است که تنها ۱۵۰ هکتار از این عرصه‌های احیا شده از اعتبارات دولتی بوده و ۹۵۰ هکتار دیگر با مشارکت مردمی، چون تعاون‌های مرتع داری، اتحادیه مرتع داران و اتحادیه‌ها، دامداران و شرکت‌های خصوصی به سرانجام رسیده است.
گونه‌هایی که برای نهال‌کاری انتخاب شده‌اند، از مقاوم‌ترین گیاهان به خشکی و گرما هستند؛ از جمله آتریپلکس کانی سنس، آتریپلکس لنتی فورمیس، دانه‌برنجی، النگاتوم که توان مقابله با تنش‌های محیطی را دارند.
شرکت‌های بومی به میدان آمدند
یکی از نکات برجسته این پروژه، استفاده از ظرفیت مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در استان بوده است. فرهنگ‌دوست در این باره می‌گوید: شرکت‌های فعال در زمینه استحصال ید و شرکت وابسته به اتکا با هزینه خودشان در این طرح مشارکت دادند.
وی ادامه می‌دهد: ما از ظرفیت‌های بومی حداکثر استفاده را کردیم؛ بدون آن‌که وعده‌های بزرگ بدهیم یا منتظر اعتبار دولتی بمانیم. فقط با مشارکت مردمی توانستیم شاخص‌ترین اقدام سال گذشته را در حوزه مقابله با بیابان‌زایی رقم بزنیم.
وقتی نگاه ملی به مسئله نیست
با وجود این تلاش‌ها، سوالی جدی مطرح است: چرا مقابله با گرد و غبار در گلستان، یک مسئله صرفاً استانی تلقی می‌شود؟ آیا نباید سیاست‌های ملی برای مدیریت منابع طبیعی، حفاظت از پوشش گیاهی و تأمین مالی پروژه‌های احیای طبیعت در مناطق در معرض خطر تدوین و اجرایی شود؟
فرهنگ‌دوست با صراحت می‌گوید: بدون ورود جدی نهادهای بالادستی، مقابله با بیابان‌زایی به تنهایی از عهده استان‌ها برنمی‌آید. ما توان مشارکت مردمی را ثابت کردیم، اما اگر این همراهی با حمایت‌های ملی و استانی همراه نشود، این پروژه‌ها ناپایدار خواهند بود.
امید هست، اما خطر هم هست
اقدام منابع طبیعی گلستان در سال ۱۴۰۳، مثالی قابل‌تحسین از استفاده از ظرفیت اجتماعی برای حل یک بحران زیست‌محیطی است. اما نباید فراموش کرد که بحران ریزگردها، هم‌چون گردبادی در راه است و اگر زیرساخت‌های مقابله با آن از همین حالا آماده نشود، دیر یا زود، مناطق بیشتری از گلستان در معرض تهدید جدی قرار می‌گیرند.
اگر امروز صدای هشدار مردم، کشاورزان و طبیعت‌دوستان استان شنیده نشود، فردا ممکن است کاری از دست هیچ نهادی برنیاید. برای حفظ خاک، هوا و زندگی در گلستان، همت ملی لازم است؛ فقط تلاش استانی راه به جایی نمی‌برد.