خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: گیلان از دیرباز با باغ‌های سرسبز چای یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید چای در کشور به شمار می‌رود. صنعت چای در این استان نه تنها بخش مهمی از هویت کشاورزی منطقه را شکل داده بلکه منبع اصلی درآمد هزاران خانواده چایکار است اما این صنعت که روزگاری با سیاست‌های حمایتی دولت، در مسیر شکوفایی قرار داشت، طی سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه شده است.
تغییرات اقلیمی، فرسودگی باغ‌ها، عدم صرفه اقتصادی، نبود نظام حمایتی منسجم، نوسانات قیمت برگ سبز، افزایش هزینه‌های تولید و ضعف در فرآوری از جمله موانعی هستند که گریبان‌گیر تولید چای داخلی شده و استمرار فعالیت در این حوزه را برای چایکاران سخت‌تر کرده‌اند.
در حالی که ایران یکی از مصرف کنندگان اصلی چای در جهان به شمار می‌رود و مصرف سرانه آن چند برابر میانگین جهانی است، سهم چای ایرانی در بازار مصرف داخلی به‌طور نگران کننده‌ای کاهش یافته است.
از سوی دیگر روند کند نوسازی باغ‌ها، کم توجهی به مکانیزاسیون، عدم مدیریت اصولی منابع آب، ضعف در زنجیره بازاریابی و فرآوری و جولان دلالان، آینده این صنعت را با ابهام مواجه کرده است.
در چنین شرایطی کارشناسان بر لزوم بازنگری در سیاست‌های حمایتی، تقویت صندوق‌های حمایتی، اصلاح ساختار تولید و خرید تضمینی، و افزایش کیفیت چای تولیدی تأکید دارند.
برای بررسی دقیق‌تر این مشکلات، چالش‌ها و راهکارهای موجود با «محمود هوشیار فرد» عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی و کمیته سلامت و ایمنی محصولات کشاورزی گیلان به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
نقش حمایت‌های دولتی در رونق گذشته چای ایران
محمود هوشیارفرد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به سابقه حمایت‌های مؤثر دولت از صنعت چای، اظهار کرد: سال‌های دور را به خاطر بیاوریم؛ زمانی که دولت برای حمایت از تولیدکنندگان چای، بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که بر اساس آن، هر تاجری که در تجارت چای فعال بود، به ازای خرید یک کیلوگرم چای ایرانی، می‌توانست حواله واردات یک کیلو و ۲۰۰ گرم چای خارجی را دریافت کند.
وی ادامه داد: با این تدبیر تا مدت‌ها حتی یک کیلوگرم چای در کارخانه‌ها باقی نمی‌ماند تا تبدیل به چای سنواتی شود و چای کشاورزان بدون مشکل به فروش می‌رفت همچنین، دولت در آن دوره برای حمایت از چایکاران، تسهیلات بدون بهره بانکی پرداخت می‌کرد و بازپرداخت را به زمان فروش محصول موکول می‌نمود.
هوشیار فرد اضافه کرد: تولید چای در ایران کاملاً به صورت دیم انجام می‌شود و این بدان معناست که مساحت زیادی از باغات چای تابع شرایط اقلیمی هستند تغییرات آب‌وهوایی، بی‌نظمی بارش‌ها و گرمایش زمین تأثیر مستقیمی بر تولید این محصول دارند.
وی افزود: ایران یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان چای سیاه در جهان است. مصرف سرانه چای در کشور حدود چهار برابر متوسط جهانی برآورد شده است چای ایرانی از نظر سلامت و خلوص برگ فوق‌العاده است، چون کمترین میزان سموم در آن استفاده می‌شود، اما رنگ‌دهی آن نسبت به چای‌های گرمسیری کمتر است (حدود ۶۰ تا ۶۵ درصد).
نقش سازمان چای و تغییر مسیر حمایتی دولت
هوشیارفرد با انتقاد از تصمیمات مدیریتی پس از انقلاب در حوزه چای گفت: پس از پیروزی انقلاب، دولت انحصار خرید برگ سبز چای را برعهده گرفت سازمان چای زیر نظر وزارت بازرگانی فعال بود و سیاست اختلاط چای داخلی و وارداتی را دنبال می‌کرد که باعث فروش بدون دغدغه چای داخلی می‌شد.
وی تصریح کرد: با الحاق سازمان چای به وزارت کشاورزی و اتخاذ تصمیمات نادرست، عملاً صنعت چای دچار افت کیفیت شد عدم افزایش عادلانه قیمت برگ سبز نسبت به سایر محصولات، نداشتن فناوری نوین در فرآوری و تورم باعث شد حجم زیادی از چای داخلی به شکل سنواتی در انبارها باقی بماند.
هوشیارفرد در ادامه به یکی از طرح‌های ناکام دولت اشاره کرد و افزود: در سال ۱۳۷۹ دولت برای نجات چای، طرح اصلاح ساختار چای را آغاز کرد، اما این برنامه هم به دلایل مختلف شکست خورد و منجر به انحلال سازمان چای و تشکیل اداره‌کل چای شمال شد.
وی اضافه کرد: در سال ۱۳۸۴ مجلس دولت را مکلف کرد که خرید تضمینی برگ سبز و چای خشک را انجام دهد این مسئولیت به سازمان تعاون روستایی واگذار شد، ولی آمادگی لازم وجود نداشت و نتیجه آن، ضررهای سنگین بود از سال ۱۳۹۳، سازمان چای دوباره احیا شد و اقداماتی نظیر پرداخت وام‌های بهزراعی و تأسیس صندوق حمایت از توسعه صنعت چای صورت گرفت.
ضعف سرمایه‌گذاری دولت در صندوق حمایت از چای
این کارشناس با اشاره به نقش کلیدی صندوق حمایت از توسعه صنعت چای اظهار کرد: این صندوق که با سهم ۴۹ درصدی دولت و ۵۱ درصدی چایکاران و کارخانه‌داران تشکیل شد، نقطه عطفی در مدیریت صنعت چای بود. ولی متأسفانه دولت‌ها در افزایش سرمایه صندوق به وعده‌هایشان عمل نکردند.
هوشیارفرد درباره وضعیت فعلی باغات چای هشدار داد: بخش زیادی از باغات فعلی یا فرسوده‌اند، یا رها شده‌اند و قدرت باروری ندارند باید اصلاح، احیا و مکانیزاسیون انجام شود سیستم آبیاری قطره‌ای هم در این شرایط اقلیمی بسیار اهمیت دارد.
راهکارهای پیشنهادی برای نجات صنعت چای
وی راهکارهای پیشنهادی خود را چنین بیان کرد: ابتدا باید باغات چای را در قالب برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت نجات دهیم تولید در واحد سطح باید افزایش پیدا کند. نحوه خرید برگ سبز باید شفاف و منطقه‌بندی‌شده باشد تا هر چایکار بداند محصولش را باید کجا ببرد.
هوشیار فرد گفت: کارخانه‌ها نیز فقط از چایکاران محدوده جغرافیایی خود برگ خریداری کنند. همچنین، پول چایکار باید بلافاصله پس از تحویل محصول پرداخت شود تا زمینه برای تخلف و سوءاستفاده از بین برود.
وضعیت چای در گیلان و مازندران یک مسئله ملی است چای، تنها یک محصول کشاورزی نیست، بلکه بخشی از فرهنگ، هویت و اقتصاد خانواده‌های شمال کشور است. کارشناسانی همچون محمود هوشیارفرد با هشدار نسبت به بحران‌های آینده، خواستار حمایت فوری و جدی دولت، بازنگری در سیاست‌گذاری‌ها و احیای مجدد ساختار سازمانی کارآمد برای صنعت چای هستند.