استان مازندران، با طبیعت بکر و چشم‌اندازهای خیره‌کننده، همواره به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری ایران شناخته شده است. اما در سالهای اخیر، رشد بی‌رویه گردشگری و تغییر کاربری اراضی کشاورزی به ویلاها و اقامتگاه‌های موقت، چالش‌های جدی برای این خطه سرسبز ایجاد کرده است.
برای رهایی از تغییر کاربری اراضی جنگلی، کشاورزی و سایر موارد سوالاتی مطرح است، آیا توسعه گردشگری به بهای نابودی کشاورزی و افزایش قیمت زمین می‌تواند آینده پایدارتری برای مازندران رقم بزند؟ یا اینکه باید به دنبال راهکاری بود که هم از ظرفیت‌های گردشگری بهره برد و هم کشاورزی، این رکن اصلی اقتصاد روستایی را زنده نگه داشت؟
در این گفت‌وگو با دکتر مهدی بشارتده دکترای اقتصاد با گرایش سیاست و توسعه و همچنین محقق و پژوهشگر، به بررسی این چالش‌ها و راهکارهای ممکن می‌پردازیم. ش
او معتقد است که گردشگری و کشاورزی نباید در تقابل، بلکه باید در تعامل با یکدیگر باشند و تنها در این صورت است که مازندران می‌تواند هم از فرصت‌های اقتصادی گردشگری بهره ببرد و هم هویت کشاورزی و محیط‌زیستی خود را حفظ کند.
مهدی بشارتده، محقق و پژوهشگر در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به وضعیت گردشگری در این استان اظهار کرد: اگرچه مازندران به عنوان یک استان گردشگری شناخته می‌شود، اما این عنوان بیشتر در حد تعریف باقی مانده و تاکنون محقق نشده است.
وی با اظهار اینکه به باور من، مازندران در حال حاضر صرفاً یک استان مسافرپذیر است، نه یک مقصد واقعی گردشگری، بیان کرد: دلیل این ادعا آن است که در حوزه گردشگری، حتی اگر سند جامع یا برنامه‌ای وجود داشته باشد، یا اجرا نشده و یا به شکل صحیح و کارآمد عملیاتی نشده است. ارزیابی‌های انجام‌شده نیز نشان می‌دهد که نتایج به دست‌آمده با اهداف و انتظارات ما فاصله زیادی دارد.
این پژوهشگر اقتصادی در ادامه با اشاره به آمار مسافران در ایام نوروز و تابستان، افزود: آمارهای موجود به وضوح گویای این واقعیت هستند که مازندران بیشتر پذیرای مسافران است تا گردشگران؛ این تمایز از نظر اقتصادی، زیرساختی و برنامه‌ریزی اهمیت بسیاری دارد و نیازمند بازنگری جدی در سیاست‌های گردشگری استان است.
وی، با نگاهی انتقادی به وضعیت گردشگری استان اشاره کرد و گفت: گردشگری واقعی به معنای برنامه‌ریزی جامع برای تمام مراحل سفر، از ورود تا خروج مسافر است؛ از اسکان و پذیرایی تا خرید و خدمات جانبی؛ متأسفانه در مازندران، به‌ویژه در مناطق کوهپایه‌ای، چنین برنامه منسجمی وجود ندارد. در عمل، این مناطق بیشتر به مقصدی برای سکونت موقت غیربومیان یا خوش‌نشینان تبدیل شده‌اند، نه یک مقصد گردشگری برنامه‌ریزی‌شده؛ بنابراین، نمی‌توان ادعا کرد که مازندران استان گردشگری است و در مسیر توسعه پایدار این صنعت گام برمی‌دارد.
بشارتده با اشاره به سوءاستفاده از عنوان «توسعه گردشگری» در تغییر کاربری‌های غیراصولی افزود: متأسفانه بسیاری از تغییر کاربری‌های اراضی در استان با توجیه توسعه گردشگری انجام می‌شود، درحالی‌که در واقعیت، هدف اصلی افزایش درآمدهای کوتاه‌مدت است. این رویکرد نه‌تنها به صنعت گردشگری کمکی نمی‌کند، بلکه به تخریب منابع طبیعی و بی‌توجهی به توسعه پایدار منجر شده است.
این محقق و پژوهشگر، با اشاره به ریشه‌های تغییر کاربری اراضی کشاورزی در استان هشدار داد: مسئله کلیدی این است که وقتی کشاورزی جذابیت و صرفه اقتصادی خود را برای بهره‌برداران از دست بدهد، طبیعی است که کشاورز با این پرسش اساسی مواجه شود: آیا ادامه این فعالیت برایم سودآور است؟ وقتی پاسخ به سمت «خیر» گرایش پیدا کند، انگیزه تغییر کاربری زمین‌ها به شکل‌های مختلف از جمله فروش، قطعه‌بندی یا ساخت‌وساز افزایش می‌یابد.
وی با تحلیل پیامدهای این روند افزود: یکی از اصلی‌ترین دلایل چالش‌های کنونی در مازندران، از بین رفتن تدریجی مزیت‌های کشاورزی است. وقتی کشاورز دیگر سودآوری این حرفه را احساس نکند، به ناچار به سمت بازارهای موازی مانند تغییر کاربری اراضی کشیده می‌شود. این نه یک انتخاب، که یک اجبار اقتصادی است که ریشه در سیاست‌های نادرست دارد.
بشارتده تأکید کرد: برای حل این معضل، باید ابتدا چرخه سودآوری کشاورزی را احیا کنیم. تا زمانی که کشاورز منافع ملموس خود را در حفظ اراضی کشاورزی نبینند، روند تغییر کاربری به شکل فعلی ادامه خواهد یافت.
این تحلیل‌گر مسائل اقتصادی، با اشاره به تأثیرات توسعه گردشگری بر نواحی روستایی بیان کرد: صنعت گردشگری به عنوان یک گزینه اقتصادی نوین در مناطق روستایی، نه تنها موجبات تغییر کاربری اراضی را فراهم آورده، بلکه ساختار معیشتی جوامع محلی را نیز دگرگون ساخته است. این تحولات، ماهیت بهره‌برداری از اراضی روستایی را به کلی متحول کرده و الگوی جدیدی از توسعه را رقم زده است.
وی در ادامه خاطرنشان‌کرد: روند توسعه گردشگری روستایی، اگرچه فرصت‌های اقتصادی جدیدی ایجاد کرده، اما در عین حال پرسش‌های جدی درباره پایداری محیط زیستی و حفظ هویت فرهنگی این مناطق به همراه داشته است. این تغییر رویکرد، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق برای توازن بین منافع اقتصادی و حفظ منابع طبیعی است.
بشارتده تأکید کرد: برای دستیابی به توسعه متوازن، ضروری است که گسترش گردشگری روستایی همراه با ضوابط مشخص و ارزیابی اثرات بلندمدت آن بر جوامع محلی و محیط زیست صورت پذیرد.
این محقق و پژوهشگر اقتصادی، با اشاره به پیامدهای توسعه گردشگری در مناطق روستایی، بیان کرد: ورود گردشگر به نواحی مستعد گردشگری، نخستین تأثیر محسوس خود را در افزایش کاربری‌های غیرکشاورزی اراضی نشان می‌دهد. این تغییر کاربری‌ها دارای آثار دوگانه است: از یک سو موجب رشد درآمد و اشتغال شده و جذابیت‌های جدیدی برای جوانان روستایی ایجاد می‌کند، و از سوی دیگر پیامدهای نگران‌کننده‌ای به همراه دارد.
وی بیان کرد: تورم کاذب قیمت زمین، افزایش هزینه‌های زندگی در روستاها و جابجایی تدریجی پایه اقتصادی از کشاورزی به گردشگری، از جمله این چالش‌هاست. این تحول اگرچه در کوتاه‌مدت رضایت ساکنان را جلب می‌کند، ولی وابستگی به صنعت گردشگری که ذاتاً ناپایدار است، می‌تواند در بلندمدت آسیب‌زا باشد.
بشارتده تأکید کرد: موازنه میان منافع اقتصادی و حفظ پایداری زیست‌محیطی و اجتماعی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و نظارت مستمر است.
این محقق، با اشاره به پیامدهای توسعه گردشگری در مناطق روستایی هشدار داد: توسعه گردشگری بدون برنامه‌ریزی دقیق، منجر به افزایش غیرواقعی قیمت زمین شده که به نوبه خود هزینه زندگی را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی نه تنها گسترش بی‌رویه کالبدی سکونتگاه‌های روستایی را در پی دارد، بلکه پیامدهای منفی متعددی برای جوامع محلی ایجاد می‌کند.
وی در ادامه یادآور شد: تبدیل روستاها به مقاصد خانه‌های دوم، اگرچه در ظاهر نشانه توسعه گردشگری است، اما در عمل معضلات اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی متعددی را به همراه خواهد داشت که نیازمند توجه و مدیریت هوشمندانه است.
بشارتده، با ارائه راهکارهای توسعه پایدار گردشگری روستایی پیشنهاد داد: ضروری است مسئولان ذیربط، توسعه گردشگری را نه به عنوان جایگزین، بلکه در تعامل مکمل با بخش کشاورزی برنامه‌ریزی کنند. رویکرد اکوتوریسم (گردشگری کشاورزی) می‌تواند به عنوان الگوی بهینه، همزمان هم از تخریب اراضی کشاورزی جلوگیری کند و هم ارزش افزوده برای جوامع محلی ایجاد نماید.
وی بر چند اقدام کلیدی چون مهار واسطه‌گری‌های غیررسمی که موجب افزایش کاذب قیمت‌ها در بازار زمین می‌شوند و همچنین به‌کارگیری ظرفیت‌های بومی هر روستا با حفظ کاربری اصلی اراضی کشاورزی و تدوین طرح‌های هادی و تفضیلی با محوریت توسعه اکوتوریسم و گردشگری پایدار و ایجاد سازوکارهای نظارتی کارآمد برای کنترل تغییرات کاربری اراضی روستایی تاکید کرد.
بشارتده در پایان خاطرنشان کرد: مدیریت هوشمندانه و یکپارچه می‌تواند همزمان به اهداف توسعه گردشگری، حفظ کشاورزی و پایداری محیط‌زیستی دست یابد. این رویکرد نیازمند عزم جدی دستگاه‌های اجرایی و مشارکت فعال جوامع محلی است.
انتهای پیام
منبع : خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)